Gri­js! Art on Aging

Vergrijzing

In onze samenleving spreken we vaker over anti-aging dan over de wijsheid die met ouder worden komt. Dankzij de verbeterde gezondheidszorg worden we steeds ouder; in 2040 is een kwart van de Nederlandse bevolking 65-plus. Tegelijkertijd ervaart één op de drie ouderen - het woord op zichzelf is al een moeilijk label - leeftijdsdiscriminatie. Er is zelfs een term voor: seniorisme. En in het sterk vergrijsde Limburg, waar het museum gevestigd is, zijn de uitdagingen voor de zorg, arbeidsmarkt en welzijn groot.

Anderzijds kenmerkt de Limburgse samenleving zich door sterke sociale samenhang, gemeenschapszin en een rijk vrijwilligersleven. Museum van Bommel van Dam sluit met Grijs! aan bij deze regionale realiteit en brengt maatschappelijke organisaties, inwoners en museumbezoekers samen om te reflecteren op ouder worden, seniorisme en solidariteit tussen generaties.

Seniorisme en beeldvorming

Vanaf jonge leeftijd worden we geconfronteerd met negatieve op- en misvattingen over ouder worden. Deze vooroordelen en stereotypen hebben invloed op onze gedachten, gevoelens en zelfs ons gedrag richting (andere) ouderen en ons eigen verouderingsproces. Kunstenaars in de tentoonstelling bevragen de heersende opvattingen en stellen ter discussie hoe we naar de ouder wordende mens kijken.

Zo ondervraagt de in Limburg geboren melanie bonajo (Nederland, 1978) in het werk Progress vs Regress (2016) een groep honderdjarigen over hun leven en hoe zij de technologische ontwikkelingen van de afgelopen eeuw ervaren: van de pil tot de selfiestick. De film laat zien hoe ouderen zich soms vervreemd voelen van een snel veranderende maatschappij en stelt tegelijkertijd de vraag wat 'vooruitgang' nu echt betekent.

Documentairefotograaf Isadora Kosofsky (Verenigde Staten, 1993) daagt de bestaande sociale normering uit met haar project Senior Love Triangle (2019). Hierin schetst ze een intiem portret van drie tachtigplussers die een complexe, romantische driehoeksverhouding hebben als een schild tegen eenzaamheid.

Het veranderende lichaam

Onze relatie met het ouder wordende lichaam wordt steeds complexer. In lijn hiermee staat de tentoonstelling niet alleen stil bij de druk van de anti-verouderingscultuur, maar verbeeldt zij ook de schoonheid en kwetsbaarheid van het lichaam in relatie tot het verstrijken van de tijd.

Zo daagt Joan Semmel (Verenigde Staten, 1932) met haar beroemde schilderijen, waarin ze al decennialang haar eigen lichaam afbeeldt, de male gaze ('mannelijke blik') en de objectificatie van het vrouwenlichaam uit. In plaats van het verouderingsproces te verbergen, viert Semmel het in al zijn echtheid.

Maria Lassnig (Oostenrijk, 1919-2014) geldt als pionier op het gebied van body awareness painting. Daarbij probeerde ze haar lichaam 'van binnenuit' te schilderen - niet wat ze zag, maar wat ze op dat moment voelde. In haar latere schilderijen bracht Lassnig expliciet de ervaringen in beeld die bij het ouder worden horen, zoals lichamelijke ongemakken en de naderende dood.

De relatie tussen generaties

Welke rol spelen voorouders? In Grijs! komt ook de relatie tussen generaties aan de orde, zowel bij leven als na de dood. Kunstenaars tonen hoe culturen op verschillende manieren naar ouderen kijken en reflecteren op de manier waarop voorouders onze identiteit en culturele geschiedenis beïnvloeden.

Zo laat Tyna Adebowale (Nigeria, 1982) zich inspireren door de Nigeriaanse Uneme-gemeenschap waarin ze opgroeide - een gemeenschap waarin meerdere vrouwen samen een kind grootbrengen. In haar werk onderzoekt ze hun rol in het doorgeven van kennis en tradities en hoe dit voorouderschap bijdraagt aan de identiteit en veerkracht van een community.

Performancekunstenaar Wen Hui (China, 1960) brengt in de video-installatie Dance with Third Grandma (2015) een eerbetoon aan haar 'vergeten' oudtante. Door samen met haar te dansen en te bewegen ontsluit zij onbekende verhalen.